Abdulrazak Gurnah

Młodość Abdulrazaka Gurnaha - z Zanzibaru do Wielkiej Brytanii

Abdulrazak Gurnah urodził się w 1948 roku na Zanzibarze (teren dzisiejszej Tanzanii), skąd w latach sześćdziesiątych XX wieku, po przewrocie politycznym, wyjechał do Anglii jako uchodźca. Jego rodzinna wyspa, zamieszkana przez Afrykanów, Arabów i Persów była wcześniej pod politycznym wpływem Portugalii a w XIX wieku stała się terenem wpływów kolonialnych Wielkiej Brytanii, Francji i Niemiec. W ciągu XIX i XX wieku Zanzibar należał do Omanu, stał się niezależnym sułtanatem, a w końcu częścią Zjednoczonej Republiki Tanzanii. W XX wieku wyspą wstrząsały przewroty, rewolucje i wewnętrzne konflikty. Właśnie ten kulturowy i narodowościowy tygiel jest miejscem, z którego pochodzi Abdulrazak Gurnah, gdzie wychował się i ukształtował jako młody człowiek. W Wielkiej Brytanii podjął studia w Christ Church College w Canterbury, a następnie na Uniwersytecie w Kent, gdzie w 1982 roku obronił doktorat na temat literatury zachodnioafrykańskiej. Uniwersytet w Kent stał się także miejscem pracy naukowej i dydaktycznej Abdulrazaka Gurnaha, który oprócz tego rozwijał swoją działalność pisarską – jego debiutem była wydana w 1987 roku powieść „Memory of Departure”.

Książki Abdulrazaka Gurnaha i uznanie dla jego twórczości

Inspiracją pracy twórczej pisarza stały się jego własne dzieje. Jednak powieści Abdulrazaka Gurnaha nie są książkami autobiograficznymi; mają dać szersze spojrzenie na życiową sytuację człowieka-uchodźcy, który opuścił miejsce swojego pochodzenia i musi zbudować nową tożsamość, nowe życie, na nowo napisać swoją własną historię. Kolejne książki Abdulrazaka Gurnaha to „Pilgrims Way”(1988), „Dottie”(1990), „Paradise”(1994), „Admiring Silence”(1996), „By the Sea”(2001), „Desertion”(2005), „The Last Gift”(2011), „Gravel Heart”(2017) i „Afterlives”(2020). Powieść „Paradise” została nominowana do prestiżowej brytyjskiej nagrody Bookera i nagrody Whitbread Prize for Fiction (obecnie Costa Book Awards). Książka „By the Sea” także znalazła się na liście kandydatów do nagrody Bookera i do nagrody „Los Angeles Times” Book Prize, dzięki niej autor otrzymał w 2007 francuską nagrodę Prix RFI Témoin du Monde. Literacka Nagroda Nobla w 2021 była pewnym zaskoczeniem, ponieważ Abdulrazak Gurnah nie był wymieniany jako faworyt pośród nominowanych. Komisja Akademii Szwedzkiej uzasadniła swój wybór tym, że autor potrafił „zgłębić konsekwencje kolonializmu i los uchodźcy w przepaści między kulturami i kontynentami”, a temat ten jest w XXI wieku wyjątkowo aktualny.

Los uchodźcy - człowieka odciętego od korzeni

Pomimo, że Abdulrazak Gurnah od lat jest szanowanym obywatelem Wielkiej Brytanii, członkiem brytyjskiego Royal Society of Literature i emerytowanym profesorem Uniwersytetu w Kent, przewodnią myślą jego pracy akademickiej i twórczości pisarskiej zawsze była egzystencjalna sytuacja uchodźcy, jako człowieka odciętego od swojej tożsamości i kultury. Problem tożsamości pozostawionej za sobą i budowania tożsamości nowej, która ma zapewnić uchodźcy życie i przetrwanie w nowym środowisku. Książki Abdulrazaka Gurnaha nie upraszczają tematu i nie pozwalają na wyciąganie pochopnych wniosków. Ich wartością jest ukazanie całej głębi i złożoności problemu kolonializmu i jego wpływu na Afrykę, jej mieszkańców, na relacje między mieszkańcami kolonii i ludźmi wychowanymi w kulturze Zachodu. Problem zderzenia kultur i poszukiwania swojej tożsamości w niepewnym życiu na wygnaniu jest ukazany przez pryzmat losów pojedynczych bohaterów. Właśnie ta perspektywa staje się soczewką, w której powieści Abdulrazaka Gurnaha pozwalają na „bezkompromisowe i współczujące” przyjrzenie się dramatowi ludzkiej egzystencji.