Czytelniczy fenomen. Kto zdobył Nagrodę Literacką Nike 2023?

Nagroda Nike 2023 - 7 nominowanych książek

Na początku września poznaliśmy nominowanych do tegorocznej Nagrody Literackiej Nike. W tym gronie znaleźli się:

• Wiktoria Bieżuńska, „Przechodzac̜ przez próg, zagwiżdże”
• Anna Bikont, „Cena: w poszukiwaniu żydowskich dzieci po wojnie”
• Mateusz Górniak, „Trash Story”
• Grzegorz Piątek, „Gdynia obiecana. Miasto, modernizm, modernizacja 1920–1939”
• Zyta Rudzka, „Ten się śmieje, kto ma zęby”
• Piotr Sommer, „Lata praktyki”
• Ilona Wiśniewska, „Migot. Z krańca Grenlandii”

Spośród tych tytułów jury pod przewodnictwem pisarki i literaturoznawczyni Ingi Iwasiów wybrało zwycięski tytuł. A jest nim…

"Ten się śmieje kto ma zęby" Zyty Rudzkiej!
 

W tej powieści ujawnia się - jak mówiła Zyta Rudzka -  kobieca siła, która jest mocarna, którą się bagatelizuje. Przymuję nagrodę jako nagrodę  dla mojej bohaterki. Wera maszeruje po swoją wolność i codziennie dokonuje wysiłku egzystencjalnego - chodzi żeby przeżyć, żeby żyć na swoich zasadach. Wydana przez WAB powieść to czytelniczy fenomen ostatnich miesięcy. Historia fryzjerki Wery, która po śmierci partnera, Dżokeja, wyprawia się w miasto, by kupić mu ubranie do trumny, poruszyła i wzruszył a fanów pisarstwa Rudzkiej i tych, którzy po raz pierwszy się z nim zetknęli. A pisarstwo to jest szczególne - odważne, bezkompromisowe, pracujące w języku, podejmujące tematy tabu.  Pisałem w recenzji książki Rudzkiej: „Brawurowa to powieść, a Wera przejdzie do historii literatury jako jedna z najbardziej wyrazistych, ale i tragicznych postaci kobiecych. Ta wyprawiająca się w miasto Odyska jest wyzwaniem dla czytelników, bo - pozornie - niewiele w niej czułości, a przecież tak wiele dzisiaj powieści “przytulających”, “comfort-booków” “pod ciepły kocyk”. Rudzka się w tańcu nie…, a Wera świat bierze za łeb i nawet gdy ten się jej wyrywa, łatwo mu nie odpuszcza. Twardo stąpa po ziemi, wie czego chce i wyłamuje się z klisz i stereotypów. Jak i czytelniczych zamówień”. Okazało się, że jury Nike podziela zachwyty nad powieścią Rudzkiej. Zapytana przez Grażynę Torbicką o to, jak udało się jej stworzyć tak wyrazistą postać, jak Wera, Zyta Rudzka powiedziała: - Ja się wcielam w swoją bohaterkę. A teraz próbuję z niej wyjść. Z trudem.

Przewodnicząca jury, Inga Iwasiów mó wiła w laudacji: - Historia Wery jest wywrotowa, ponieważ nie próbuje wzruszać, przekonywać, edukować, uwodzić pięknem. Ciągnie za sobą i popędza, by nagle zwalniać i otwierać kolejne zaplecza, magazyny i nieokiełznane, idące z trzewi wątki.

"Ten się śmieje…" to dziewiąta powieść w dorobku Rudzkiej, która zadebiutowała w 1993 roku "Białymi kliszami". Laureatka Nike znana jest również jako dramatopisarka, a jej "Cukier Stanik" to jeden z najważniejszych polskich dramatów współczesnych. Rudzka mieszka w Warszawie i jest laureatką m.in. Nagrody Literackiej Gdynia za książkę „Krótka wymiana ognia”, Nagrody Literackiej m.st. Warszawy za powieść „Tkanki miękkie” i wyróżnione Nike „Ten się śmieje…”. To drugi finał Nike dla Zyty Rudzkiej.

Nagroda Nike Czytelników - Grzegorz Piątek zachwycił

W plebiscycie czytelników i czytelniczek zwyciężył Grzegorz Piątek i jego książka „Gdynia obiecana. Miasto, modernizm, modernizacja 1920-1939”. - TU COŚ - mówił ze sceny laureat nagrody zwanej „Nike Czytelników”. To drugi finał „Nike” dla Piątka. Poprzednio, w 2021 roku jury doceniło jego „Najlepsze miasto świata”, reportaż historyczny poświęcony powojennej odbudowie Warszawy.  
 

Książka Piątka była w Empik Pasje moją Książką Tygodnia. Pisałem: „Piątek na gdyńskim przykładzie pokazuje największe bolączki polskiego projektowania - chaos, brak spójnej wizji, wewnętrzne spory o wpływy (tu choćby między portem, a miastem), ale też aspiracje do światowości, budowania nowej Ameryki. Gdynia jest obiecana, ale każdemu inna”. Grzegorz Piątek w fascynujący sposób pokazał wielowymiarowość gdyńskiej historii, tak że na jego książkę głosowali z pewnością nie tylko mieszkańcy i mieszkanki polskiego „okna na świat”. „Gdynia obiecana” to z pewnością jedna z najważniejszych w ostatnich latach książek przypominających, że polska historia jest pełna przemocy wobec robotników i chłopów, ale też pełna nienawiści. A mimo to udało nam się coś zbudować. Jak do tego doszło - przeczytajcie w książce Piątka.

Czasy non-fiction?

Nagroda Nike zawsze stara się wskazywać na te tematy, w których literatura mówi nam coś nowego - mówił Adam Michnik, naczelny „Gazety Wyborczej”.Podczas gali nie zabrakło akcentów politycznych. Prorektor UW ds. badań, profesor Zygmunt Lalak otwierając galę nagrody przypomniał, że uczelnia zamierza walczyć o wolność badań naukowych - Dbamy o to, by być otwarci na wszystkich ludzi - mówił przedstawiciel uczelni. Jurorzy wystąpili w koszulkach z napisem „Agnieszka Polland”, a publiczność trzymała kartki z napisami „Strajk kobiet”, czy „Idź na wybory”.

Nagrodę Literacką Nike przyznano po raz 27. Od 2016 roku w plebiscycie czytelników i czytelniczek wygrywają wyłącznie reportaże lub książki biograficzne. Również jury rzadko kiedy wskazuje na powieść, jako na najważniejszą książkę minionego roku. Czyżby przyszło żyć nam w czasach non-fiction? Nagroda dla Zyty Rudzkiej przywraca jednak wiarę w powieść. W dziesięciu ostatnich edycjach nagrody zaledwie 3 powieści otrzymały Nike. W 2020 roku zwyciężył Radek Rak i jego „Baśń o wężowym sercu albo wtóre słowo o Jakóbie Szeli”, zaś w 2015 roku laureatką nagrody została Olga Tokarczuk za „Księgi Jakubowe”. „Ten się śmieje kto ma zęby” dołącza do wyśmienitego grona.